11 listopada 1938 na głównym placu w Michałowie posadzono 4 dęby oraz postawiano dębowy krzyż dla upamiętnienia 20 rocznicy odzyskania niepodległości. Do dziś przetrwał tylko jeden z nich. Osoby pamiętające to wydarzenie umieściły na nim tablicę, aby zachować tę historię dla przyszłych pokoleń.
11 listopada 1918 r. - Rada Regencyjna przekazuje Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Tego samego dnia Niemcy podpisują zawieszenie broni kończące I wojnę światową. Polska odzyskuje niepodległość!
Jak pokazała historia listopad 1918 r. był dopiero początkiem budowy niepodległej Polski i początkiem walki o jej granice. 29 listopada 1918 r. Piłsudski zwracając się w Belwederze do grona najbliższych współpracowników tak mówił o odzyskanej niepodległości:
"Jest to największa, najdonioślejsza przemiana, jaka w życiu narodu może nastąpić. Przemiana, w której konsekwencji powinno się zapomnieć o przeszłości; powinno się przekreślić wielkim krzyżem stare porachunki (...). A czas przed nami jest krótki i tylko wspólnym wysiłkiem możemy zadecydować, na jakiej przestrzeni, w jakich granicach naszą wolność obwarujemy i jak silnie staniemy na nogach, zanim dojdą z powrotem do siły i pełnego głosu sąsiedzi ze wschodu i z zachodu. (B. Miedziński "Wspomnienia", "Zeszyty Historyczne", z. 37, Paryż 1976).
Niewiele jest przekazów z tamtych dni dotyczących Michałowa. Najstarsi żyjący świadkowie lat wojennych naszego miasteczka urodzili się około 1930 r. Ich wspomnienia dotyczą czasów II wojny światowej. Z badań i opisów współczesnego historyka Adama Czesława Dobrońskiego, profesora seniora Uniwersytetu w Białymstoku, wynika iż dnia 11 listopada 1918 r. ani w dniach kolejnych nie doszło do rozbrojenia Niemców w Michałowie. Podobne wysiłki zakończyły się niepowodzeniem również w Białymstoku. Po trzech dniach zawarto umowę ewakuacyjną pomiędzy reprezentującym państwo Polskie Tymczasowym Naczelnikiem Państwa i Wodzem Naczelnym Józefem Piłsudskim z niemiecką Radą Żołnierską. Na mocy tej umowy wojska niemieckie w liczbie szacowanej na blisko 500 tys. żołnierzy mogły opuścić odradzające się państwo Polskie wzdłuż linii wiodącej od Odessy przez Kijów, Brześć Litewski, Bielsk Podlaski, Białystok i Grajewo do Królewca lub Berlina. Tym samym zgodzono się na przedłużającą się obecność wojsk niemieckich na części dawnego obwodu białostockiego. W pasie ziem skazanych na dalszą okupację znalazło się i Michałowo. Dopiero 19 lutego 2019 r. wojska polskie weszły do Białegostoku, Bielska Podlaskiego i Wołkowyska. Wyzwolony został Zabłudów i choć brak wzmianek o Michałowie to przyjmuje się, że tego dnia okupant opuścił również naszą miejscowość. Ostatecznie ziemie wschodnie Białostocczyzny odzyskały niepodległość w ostatnich dniach kwietnia 1919 r. 28 kwietnia 1919 r. niemieccy żołnierze opuścili Sokółkę.
Radowali się michałowscy Polacy, ci jednak byli w zdecydowanej mniejszości. Rozpacz ogarnęła pozostającą w Michałowie społeczność niemiecką, a niepewność i niepokój ogarnął miejscowych Żydów.
Brak jest korespondencji z Michałowa z tamtych lat. Nie ma również nazwisk michałowian, którzy weszliby do władz powstających organizacji polskich. Szkody jakie wyrządził w przemyśle włókienniczym na naszych terenach okres I wojny światowej były nie do odrobienia. Przemysł włókienniczy po okresie świetności z 1907 r. kiedy to na pełnych obrotach pracowało 45 fabryk skurczył się do 5. Dopiero po roku 1918 uruchomiono 9 fabryk. Wolne Michałowo odbudowywało swoją pozycję w regionalnym przemyśle włókienniczym, handlu i edukacji.
Julita Niepłoch-Sitnicka
Na podstawie: „Monografii Gminy Michałowo" Leszka Nosa, „Michałowo niepodległe" Adama Czesława Dobrońskiego, pl.wikipedia.org, dzieje.pl
